ماهیت اختلال وسواس

اختلال وسواس فکری یا عملی یا وسواس یک اختلال اضطرابی است که با افکار غیر قابل کنترل، ناخواسته و رفتارهای متداول و رفتارهای تکراری بروز پیدا می‌کند. همه انسان‌ها می‌توانند افکار وسواسی داشته باشند و این اختلال در واقع عملکرد فرد را کنترل و ذهنش را درگیر می‌کند.اختلال وسواس جبری (OCD) یک اختلال عصبی است که توسط فکرها و ترس‌های غیرمنطقی شما را به تکرار بعضی از رفتارها وا می‌دارد. افراد مبتلا به اختلال وسواس از ترس آلوده و یا نجس شدن، به کارهای اجباری مثلا شستن بیش از حد دست‌ها رو می‌آورند، تاحدی که پوست دست‌هایشان خشک شده و ترک بردارد. این افراد برغم اینکه تلاش می‌کنند تا فکرهای وسواسی را از خود دور کنند، اما این افکار دائما در سرشان تکرار می‌شود، و این مشکل آنها را داخل چرخه ناراحت کننده، افکار وسواسی و کارهای اجباری برای راحت شدن از آن افکار می‌اندازد.

اختلال وسواس به دو نوع فکری و عملی تقسیم می‌شود؛ گاهی اوقات وسواس‌های فکری منجر به وسواس‌های عملی می‌شود؛ وقتی فرد دچار وسواس فکری می‌شود؛ ترس‌، اضطراب، ناراحتی و نگرانی به سراغش می‌آید و این موارد را تجربه می‌کند؛ برای مثال فرد نگران این است که به اطرافیان خود آسیب بزند؛ این مسائل ممکن است محدود کننده باشد و فرد نتواند با آن مقابله کند پس این افکار ذهن فرد را به شدت درگیر می‌کند در نتیجه در انجام بسیاری از کارها با مشکل رو به رو است.

درمان اختلال وسواس

 اکثر افرادی که مبتلا به اختلال وسواس جبری می‌شوند، در مراحل اولیه برخی از علایم این بیماری را به‌طور خفیف تجربه می‌کنند و می‌توان از تشدید علایم در برخی از آن‌ها پیش از آن‌که به‌طور کامل دچار بیماری شوند جلوگیری کرد. درمان اختلال وسواس اجباری ازجمله درمان وسواس فکری شامل سه مرحلهٔ روان‌درمانیِ شناختیِ رفتاری، رفتاردرمانی و دارودرمانی است. درمان‌های رفتاری اختلال وسواس اجباری شامل رویارویی و جلوگیری از پاسخ (ERP) است. در مرحلهٔ پیشگیری از عادات، متخصص به فرد بیمار مبتلا به وسواس کمک می‌کند تا در بازه‌های زمانی طولانی از رویارویی با شرایط استرس‌زایی قرار بگیرد که در آن احساس اجبار برای انجام کاری را می‌کند که استرس و اضطراب او را از بین می‌برد. در این شرایط، بیمار اصطلاحاً با خود درگیر می‌شود و هرچه‌ قدر که زمان می‌گذرد و او بیشتر به انجام آن کار احساس نیاز می‌کند، او همچنان در مقابل میل وسواسی ایستادگی می‌کند تا مرحله‌ای که دیگر هیچ اجباری برای انجام آن کار خاص احساس نکند. به گفتهٔ پژوهشگران و پزشکان، درمان رویارویی و جلوگیری از پاسخ در یک فرایند ۲۰ تا ۹۰ دقیقه‌ای اتفاق می‌افتد و احساس اجبار برای انجام کاری که از اضطراب جلوگیری می‌کند، حداکثر ۹۰ دقیقه به‌طول می‌انجامد؛ در نتیجه بیمار درصورتی ‌که بتواند ۹۰ دقیقه در برابر فکر وسواسیِ خود مقاومت کند، بر بخش اعظمی از بیماری خود غلبه کرده‌است.

درمان دارویی

درمان دارویی برای اختلال وسواس اجباری نیز یکی از مراحل مهم در فرایند بهبودی بیمار است. برای درمان اختلال وسواس اجباری از گروهی از داروها که اصطلاحاً آن‌ها را مهارکنندهٔ انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI می‌نامیم استفاده می‌شود. این داروها مقدار ترشح سروتونین در مغز را افزایش می‌دهند. در مغز بیماران مبتلا به اختلال وسواس اجباری، سروتونین بسیار کمی ترشح می‌شود یا مقدار ترشح شده توسط عصب‌های پیش سیناپس جذب و نابود می‌شود. از جمله داروهای رایجی که برای درمان اختلال وسواس اجباری تجویز می‌شوند می‌توان به فلوکستین (Fluoxetine)، سرترالین (Sertraline)، سیتالوپرام (Citalopram)، پاروکستین (Paroxetine) و اس‌سیتالوپرام (Escitalopram) اشاره کرد. در درمان اختلال وسواس اجباری همچنین از دارویی‌هایی چون اولانزاپین (Olanzapine) و ریسپریدون (Risperidone) استفاده می‌شود.

اصلی ترین روش درمان بیماری

بسیاری از متخصصان سال‌ها فکر می‌کردند که برای درمان این بیماری‌، دارو کافی است‌ اما در دو تا سه دهه اخیر درمان‌هایی مثل روان درمانی یا رفتار درمانی و شناخت درمانی به وجود آمده‌اند که تاثیر گذار هستند، گاهی هم از تلفیق هر دو راه برای درمان استفاده می‌شود که تاثیر پایدارتری دارد.

درمان وسواس فکری عملی با رویکرد شناختی رفتاری CBT معمولا حدود ۲۰ جلسه طول می کشد. ممکن است درمان برای کسانی که علایم وسواس شدیدتری دارند بیشتر از این طول بکشد. پژوهش های انجام شده در این زمینه نشان داده اند که بیش از ۸۰% کسانی که درمان شناختی رفتاری خود را تا آخر ادامه می دهند در حد متوسط تا قابل ملاحظه ای بهبود می یابند. مطالعات نشان داده اند که ۵۰-۶۰% بیماران با دارو بهبود قابل ملاحظه پیدا می کنند. البته اغلب بیماران در می یابند که علائم آنها با قطع دارو عود می کند. به همین دلیل بهتر است همین درمان شناختی رفتاری نیز به دارودرمانی افزوده شود. برای برخی بیماران ترکیب دارو درمانی و شناخت درمانی بهترین نتایج را به بار می آورد. تحقیقات نشان داده اند که اثر دارو درمانی در وسواس حدود ۶۰% و رفتار درمانی حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد است.

محمد مهدی میرلو